Artículos publicados por: Juan Gabriel López Ruiz

Autoridades ejidales de Bachajón, Chilón. Foto: Juan Gabriel López Ruiz

Ejidatarios de Bachajón eligen autoridades pese a la oposición de munícipe y sus seguidores

Llegue a las 6:22 de la mañana en Ocosingo, pensé que era muy tarde, me apresure para llegar a la terminal de transportes que van rumbo a Chilón, pregunte con uno de los transportistas si me podían dejar en Crucero Temo, pues no conocía el lugar, me dijeron que sí. Días antes había acordado reunirme con los coordinadores que invitaron a la reunión Ejidal, con el propósito de elegir el nuevo órgano ejidal, que se llevó a cabo el 14 de diciembre de 2022 celebrándose en el poblado Guadalupe Paxila, municipio de Chilón, Chiapas. Abordé el transporte, aunque me sentí […]

Regina Encino Méndez, Sindica Concejala de Oxchuc, Chiapas. Foto: Ángel Octavio Gómez Intzin

Sindica Concejala de Oxchuc habla sobre el municipio

«Si lo que digo se da a conocer, pues que se escuche en todos lados» Era un jueves en la tarde del mes pasado, un 17 de noviembre para ser preciso, acordamos una reunión para platicar con Regina Encino Méndez, Sindica Concejala de Oxchuc, Chiapas. Llegue antes al lugar de reunión me ofrecieron café con pan, acepte gustosamente. Casi una hora después llegó Regina, acompañada de su traductora; uno de sus compañeros me había comentado días antes que solamente habla en tseltal. Por ello acepte con gusto hacerle una entrevista en tseltal y platicar cómodamente en su lengua materna. Actualmente […]

Cuando existe un suicidio en la familia, hay una desintegración entre la vida, mediante la privatización y ocultamiento de ésta, haciéndola sinónimo de fracaso. Cortesía: Jorge Magaña Ochoa.

Yak slejbelik stejkˈanel te machˈatik ya smil sbajike

Nokˈol awaibel, jun kˈop aˈyej te bajem ta stojol te batsˈil ants winiketik ta Chiapas, chajpambil yuˈun te Noticiero Chiapas Paralelo, te ya x-aˈtej sok te Alianza de Medios de la Red de Periodistas de a Pie.   Bayal ta lajel batsˈil nanil antsetik ta Chiapas  Yakˈel poxiletik ta stojolik te machˈatik yakalik ta wokole, jaˈ yokel yaˈtel te Cobertura Sanitaria Universal (CSU), jich la yakˈik ta nael te pˈijiletik Clara Juárez Ramírez, Alma Sauceda Valenzuela, Aremis Villalobos, sok te Gustavo Nigenda. Ta México, la yalik te, juklajuneb schanwinik porsiento slajel te naniletik, ya xchikna ta stojol te batsˈil antsetik ta […]

Violencia machista en pueblos originarios: mujeres resisten y protestan contra los feminicidios. Foto: Rocío Gallegos

Antsetik lokˈik ta bejel ta skˈanel ichˈel ta mukˈ yuˈun te yochel skuxlejalik banti manchuk stajik utsˈinel

Nokˈol awaibel, jun kˈop aˈyej te bajem ta stojol te batsˈil ants winiketik ta Chiapas, chajpambil yuˈun te Noticiero Chiapas Paralelo, te ya x-aˈtej sok te Alianza de Medios de la Red de Periodistas de a Pie.   Patria, Minerva sok María Teresa Mirabal oxtul wixetik te la yochintaybeyik skˈop te chopol dominikano Rafael Leónidas Trujillo. “Las Mariposas”, jichla bijintesbilik, yakalikla-a ta nopjun ta universidad, nujpunemik sok ayla yal snichˈanik. Minerva sok María Teresa kˈaxemikixla ta snaul te chukujibale. Ta joˈeb schaˈwinik yuˈun noviembre yuˈun 1960 la yichˈik milel ta smantal Trujillo, te slajelike kˈatpu ta slokˈomba spamal bajlumilal yuˈun […]

Ayotzinapa. Imagen: Archivo

Bin-a te reforma electoral ta kaxlan kˈop

Te CIDH ya smel yoˈtan yuˈun te vayuk machˈa ya schˈik sbaj ta aˈteletik yuˈun Ayotzinapa / jpˈijil ants yuˈun te UAM la schol bin-a te reforma electoral ta kaxlan kˈop.   Nokˈol awaibel, jun kˈop aˈyej te bajem ta stojol te batsˈil ants winiketik ta Chiapas, chajpambil yuˈun te Noticiero Chiapas Paralelo, te ya x-aˈtej sok te Alianza de Medios de la Red de Periodistas de a Pie. Te Comisión Interamericana de Derechos Humanos (CIDH) ta yoxebal welta la yakˈ ta nael yaˈtel yuˈun te Mecanismo Especial de Seguimiento al Asunto Ayotzinapa (MESA). Ta swenta yilel te bin utˈil […]

Protesta contra la criminalización de defensores y defensoras ambientales. | Crédito: Km 169, Prensa Comunitaria Guatemala.

Tulanub milel ta stojol te machˈatik ya skanantayik yochel antswiniketik ta Latinoamérica

Waklajuneb jaˈbil te mayuk ichˈel ta muk, tsoblejetik yakal skˈambelik lekeil chajpajel yuˈun te lajel ta Viejo Velasco Nokˈol awaibel, jun kˈop aˈyej te bajem ta stojol te batsˈil ants winiketik ta Chiapas, chajpambil yuˈun te Noticiero Chiapas Paralelo, te ya x-aˈtej sok te Alianza de Medios de la Red de Periodistas de a Pie. Ta waklajuneb jaˈbil yuˈun le lajel ta Viejo Velasco, te ajwalil yuˈun México maba ayuk bin spaso ta stojol te ini wokolil, te milawe la sten lokˈel waklajuneb schaˈwinik antswiniketik, banti la yichˈik milel waktul, jaˈnix jich majel sok schujkel jtul achˈix, te laj ta […]

Jóvenes de Secundaria hablan sobre el suicidio. Foto: Ángeles Mariscal

Batsˈi schiknajel te machˈatik ya smilsbajik, chˈayeletik, tenel lokˈel sok milel ta stojol te alaletik sok kerme achˈixetik

Nokˈol awaibel, jun kˈop aˈyej te bajem ta stojol te batsˈil ants winiketik ta Chiapas, chajpambil yuˈun te Noticiero Chiapas Paralelo, te ya x-aˈtej sok te Alianza de Medios de la Red de Periodistas de a Pie. Te Red por los Derechos de las Infancias y Adolescencias en Chiapas (REDIAS) la yakˈik ta nael te smelo yoˈtanik ta swenta sbatsˈijel schiknajel kerem achˈixetik te ya smilsbajik, ta Altos yuˈun Chiapas. Ta jun tikonbil kˈop aˈyej, te tsobleje la schol, ta spamal jlumaltik te ini wokolil jaˈ te yoxebal jach lajeltik ta stojol te machˈatik tsˈakayem lajuneb kˈalal ta chan lajuneb yaˈwilalik […]

En la Escuela Secundaria Juana de Asbaje, las aulas permanecen vacías. Padres y madres exigen saber qué sucedió con sus hijos e hijas antes de regresar. Foto; Ángeles Mariscal

Mayuk lekil chajpajel ta stojolik te machˈatik ya skanantayik te yochel ants winiketik

“Maba jaˈuk skˈoblal te chopol mayetik” jich la yal te ajwalil ta jlumaltik ta stojol te chopoltayel yuˈun te nopjunetik ta Chiapas. Nokˈol awaibel, jun kˈop aˈyej te bajem ta stojol te batsˈil ants winiketik ta Chiapas, chajpambil yuˈun te Noticiero Chiapas Paralelo, te ya x-aˈtej sok te Alianza de Medios de la Red de Periodistas de a Pie.   Te Centro de Derechos Humanos Fray Bartolomé de Las Casas (Frayba) la yakˈ ta nael, ta spatil cheb jaˈwil, jukeb uˈ sok wakeb kˈajkˈal-la Cristóbal Sántiz Jiménez, maya tsotsil, jkanan sok tujnel yuˈun te Comisión Permanente de los 115 Comuneros […]

Tseltaletik yuˈun San Jerónimo Tulijá, Chilón, la sjelik sok te snaul nop te bin ya snaik spasel jich-euk te spˈijilalik

Tseltaletik yuˈun San Jerónimo Tulijá, Chilón, la sjelik sok te snaul nop te bin ya snaik spasel jich-euk te spˈijilalik

“Lek ay te Mochila”, la sjachik komon aˈteletik ta spatilal te chopoltayel yuˈun te nopjunetik Nokˈol awaibel, jun kˈop aˈyej te bajem ta stojol te batsˈil ants winiketik ta Chiapas, chajpambil yuˈun te Noticiero Chiapas Paralelo, te ya x-aˈtej sok te Alianza de Medios de la Red de Periodistas de a Pie. Ta jun kˈop aˈyej sok te j-aˈtel patanetik yuˈun te ajwalil ta Chiapas, la yakˈik ta nael te komon aˈteletik la spasike, ta schajpanel te wokolil yuˈun te nopjunetik ta secundaria yuˈun Bochil sok Tapachula, te banti chikna yan wokolil-euk. Ta stojol ini, Rosa Aidé Domínguez Ochoa, secretaria […]